TIJDSKADERS 1 DE OUDHEID VAN MYTHE NAAR FILOSOFIE MYTHE

Tijdskaders

Tijdskaders

1. De oudheid: van mythe naar filosofie

Mythe

Verhaal dat de wereldlijke ordening of wezenlijke kenmerken van de menselijke conditie verklaart door te vertellen hoe die tot stand zijn gekomen als gevolg van gebeurtenissen die zich afspelen in de oertijd. Doet zich telkens voor in een tijd die net aan ons ontsnapt is (cyclische tijdsopvatting)

 in Archaïsche samenleving: autoriteit van de leider mythisch verklaard

Door de opkomst van de polis

= organisatievorm waarin vrije burgers het samen opnemen voor de organisatie van de gemeenschap.

 Van mythos naar logos (= discussie)

a) Van Mythe naar filosofie

Cultuurschok van de 6^e eeuw v.C. in Griekenland

contact met vreemde volkeren, druk op traditie  uitbreiding cultuurgebied
Van orale cultuur naar een schriftcultuur

 deze dynamiek gaat leiden tot het ontstaan van de filosofie

Mythe => mythologie => logos = Het Griekse wonder

Men gaat de werkelijkheid rationeel verklaren (rationeel als:)

1. Universeel geldig (op alles toepasbaar)

2. Objectief inzichtelijk (voor iedereen begrijpbaar)

3. Systematisch geordend (gestructureerd opgebouwd en compatibel let andere fenomenen)

b) De Natuurfilosofen

de orde die in de natuur aanwezig is op een rationele manier verklaren

Sluiten aan bij explicatieve dimensie van de mythe
Zoeken naar principes van ordening en verandering in de natuur
Parallel tussen de logische verklaring en de ontologische ordening
Verklaringsprincipes zijn immanent (bestaan in de natuur) en materieel (de oermaterie waaruit de werkelijkheid is opgebouwd

VB: Thales van Milete (alles is water), Anaximenes (alles is lucht), Anaximander (alles is het onbepaalde)

c) De Sofisten (relativisme)

Crisis in traditionele waarden, niet langer een houvast: ethisch vacuüm
Ethiek gefundeerd op conventie (afspraken binnen de maatschappij)
Sofisten: rondtrekkende leeraars die kennis aanreiken die burgers nodig hebben om in de polis een vrij burger te zijn en hun eigen handelen te legimiteren
Retoriek: Woorden als machtsmiddel –> anderen kunnen overtuigen (techniek om een doel te bereiken)
Filosofisch relativisme: waarheid is relatief tegenover het standpunt van diegene die spreekt.

d) Socrates (469-399 v.C)

Reactie op sofisten (die de monoloog heel belangrijk vonden)
“Kennis = Deugd”

= intellectuele operatie

Als iemand het kwade doet is dit door een gebrek aan besef van wat het goede is, een foute opvatting.

Dialoog

Middel waarin de werkelijkheid tot stand komt (in tegenstelling tot de monoloog van de sofisten). Dialoog zorgt voor vele perspectieven. Als de dialoog op een correcte manier tot stand komt -> ook de waarheid.

Socratische ironie

Door vragen te stellen kan je de pretenties van mensen die het denken te weten ondermijnen. (ophemelen van de wijsheid van anderen maakt je zelf niet wijzer)

e) De Griekse Systeembouwers

Plato
Aristoteles

f) De latere oudheid

Niet langer polis maar een groot rijk
- Kosmopolische geest
- Kan niet langer politieke participatie garanderen
- Ontstaan van individualisme
- Epicurisme: geluk = nastreven van genot.

Betekenis van mythe voor filosofie vandaag?

Filosofie als ideologiekritiek
Mythe als blijvende inspiratiebron voor filosofie

Betekenis van retoriek voor filosofie vandaag?

Filosofie als taalanalyse: vb. Harry Frankfurt
Ook filosofie is onvermijdelijk retorisch: vb. Derrida

2. De Middeleeuwen: geloof en filosofie

Desintegratie van het Romeinse rijk
Leidt tot feodaal systeem
Kerk als factor van continuïteit en stabiliteit
Kerk als dominante factor van het geestesleven

a) Augustinus (354-430 n.C.)

Bisschop en kerkvader
Traditie: Christendom en Platonisme
Denken als complement van het geloof (als je je bekeerd tot het geloof kan je pas denken, geloof = vertrekpunt)

Alles wat bestaat is zo door God gewild  eeuwige exemplaria in de goddelijke geest

Schepping = realisatie van de door God bedacht modellen

 kennis van die modellen door verlichting van het verstand

= alleen wiens geest verlicht wordt door God, kan de werkelijkheid begrijpen

Wereld opnieuw gesacraliseerd

Filosofie = fides quaerens intellectum (geloof in het verstrekpunt van alle inzicht = God)

Philosophia Christiana

Geschiedenis als lineair proces (met een beginpunt en een eindpunt)
Unieke waarde van het individu

b) Herontdekking van Aristoteles (13^e Eeuw)

Vroegere middeleeuwen: Platonisme
Weinig directe bronnen door antiek denken (weinig/geen vertalingen van Griekse teksten in het Latijn)
13^e Eeuw: herontdekking van Aristoteles
Intensieve studie naar Aristoteles (vaak in tegenspraak met de christelijke leer)

Geloof en filosofie in de middeleeuwen

Slingerbeweging:
- Aanvankelijk: filosofie onder de hoede van het geloof
- Vanaf 13e E: denken zoekt opnieuw autonomie

Betekenis van geloof voor filosofie vandaag?

Filosofie als godsdienstkritiek: vb. Marx, Nietzsche
Filosofie en godsdienst als wereldbeschouwing

3. Moderne tijd: filosofie en de moderne wetenschap

Boekdrukkunst maakt het mogelijk om een hele hoop ideeën te verspreiden
Heropleving van het intellectuele en culturele door ontdekkingsreizen
Mens moet ZELF zijn plaats verwerven (niet God) VB: Robin Crusoë
Ook nieuw denken:

a) Moderne tijd

15^e/16^e eeuw: Renaissance en Humanisme

Heropleving van oude geschriften
Aansluiten bij de oudheid
Godsdienstige vernieuwing (Luther en Calvijn)

17^e eeuw: Nieuwe synthese

Opmars van het subject (mens als autonoom wezen)
Moderne wetenschappen

18^de eeuw: Verlichting

Kritische houding tegenover religie
Emancipatorisch tendens (politieke en economische rechten, vrijheid, …)
Vooruitgangsgedachte (optimisme: maximale ontplooiing is mogelijk)

b) Succes van de wetenschap

Voor moderne tijd: kennis vormt eenheid (oudheid + middeleeuwen)

(Vele disciplines zijn samengebracht door filosofie in een hiërarchische synthese. Dit veranderd per periode)

Moderne tijd: emancipatie van de moderne wetenschap uit deze synthese

Beiden uit een andere materie opgebouwd
Sterren = zuiver
Enkel in de ruimte vindt men zuivere geometrische vormen
Ptolemaeus (2^e eeuw): geocentrisme ( aarde is het middelpunt van het universum)

Dan: Copernicus (1473-1543-

Heliocentrisme (zon staat centraal)
Radicale standpuntsweiziging (= copernicaanse revolutie)
Wereld onttoverd (niet langer goddelijk maar kan begrepen worden door wetmatigheden

Natuurwetenschap:
- Eeuwenlang volgens het Aristotelisch model (observeren)

3 stappen

observatie
doet zich een fenomeen meermaals voor in dezelfde situatie = ervaring
verklaring zoeken in aspecten van de werkelijkheid

Kwalitatief en niet kwantitatief

Middeleeuwen: auctoritates (boekenwijsheid)
Moderne natuurwetenschap:

Filosofie:
- Natuurfilosofie op basis van wiskundige principes
- Moderne wetenschap komt voort uit filosofie (newton)
- Moderne wetenschappen dwingen de filosofie zich te herdefiniëren -> nieuwe theorieën om werkelijkheid tot stand te brengen

c) Dragende rol van het subject

Subject

de drager van onze cognitieve en praktische omgang met de werkelijkheid (bewust waarnemende individu)

Oudheid vs. moderne tijd

Oudheid: de mens is een passieve actor. Er is een vaste orde
Moderne tijd: mens zoekt antwoorden in de werkelijkheid

 Subjectsfilosofie

4. Hedendaagse tijd: filosofie en menswetenschappen

Succes van de moderne natuurwetenschap
Opmars van het subject
Uiting van een nieuwe mentaliteit

a) Positivisme

Stroming uit de 19^e eeuw
Kunnen we door de wetenschappelijke methode toe te passen geen andere problemen oplossen?
Wetenschappelijke kennis is de enige bron van kennis en feiten ( = posita)
Menswetenschappen komen hierdoor langzaam tot ontwikkeling

b) Auguste Comte

Sociale wetenschap = ruim = alle wetenschap die zich bezig houdt met de mens

 sociale fysica = de mens via natuurwetenschap bestuderen

Zowel theoretisch als praktisch
Verband tussen:
Religie: hiervan moeten de mensen zich kunnen ontvoogden, maar er moet iets in de plaats zijn = religie van de mensheid
Loi des trois états: wetenschap van drie stadia

Ontogenese Fylogenese

Kinderjaren Theologisch of fictief stadium

Adolescentie Metafysisch of abstract stadium

Volwassenheid Wetenschappelijk of positief stadium

Vooruitgangsgeloof
Geradicaliseerd tot sciëntisme “enkel de wetenschap kan alle problemen oplossen”

=> Kritiek:

Grenzen aan de vooruitgang?
Leidt wet.-technische rationaliteit noodzakelijk tot ‘best mogelijke wereld’?

Toepassing van die positieve methode op de mens  menswetenschap

Mens = transcendentaal-empirisch dubbelwezen

c) Positie van het subject wordt nog meer ondergraven door de “maîtres de soupçon” (meesters van het wantrouwen)  Nietsche, Freud en Marx

VB Marx: De mens ontleent zijn essentie aan de plaats die hij inneemt in het productieproces

Mens is geen ‘autonoom subject’
Er is geen ‘view from nowhere’

=> filosofie moet zich opnieuw herprofileren:

‘linguïstic turn’

Niet denken, maar taal is spiegel van werkelijkheid

Toegang tot werkelijkheid altijd bemiddeld door taal

Eindigheidsfilosofieën

Tags: mythe naar, * mythe, mythe, filosofie, oudheid, tijdskaders