OVER DE VREUGDEVOLLE EN LIJDENDE UNIVERSELE LIEFDE EN HET

De vreugdevolle en lijdende universele liefde, en het gebruik van geweld

Over de vreugdevolle en lijdende universele liefde, en het gebruik van geweld.

“De vrouw is de belichaming van de geweldloosheid die oneindige liefde betekent en, bijgevolg, oneindig vermogen om te lijden. Wie legt dit vermogen in een grotere mate aan de dag dan de vrouw, de moeder van de mens? Zij geeft er gedurende negen maanden blijk van als zij haar kind draagt en voedt, en vreugde put uit het lijden dat daarmee gepaard gaat. Welk lijden is erger dan barensweeën? Maar zij vergeet het in de scheppende vreugde van het baren. En wie lijdt opnieuw, dagelijks, opdat haar baby dag voor dag mag groeien?

Laat de vrouw deze liefde overdragen op geheel de mensheid. Moge ze vergeten dat zij ooit uitsluitend lustobject voor de man is geweest of moest zijn. Dan zal zij haar uitnemende plaats bezetten aan de zijde van de man, als zijn moeder, maker en stille leider. Aan haar is de opdracht gegeven de kunst van de vrede te leren aan de oorlogvoerende wereld die dorst naar die godendrank. Zij kan alle rechtmatige ergernis herscheppen tot geweldloosheid in de strijd tegen het kwaad. Daartoe is immers geen boekenwijsheid nodig: onmisbaar is een dapper hart dat weet heeft van lijden en vertrouwen.” (M.K. Gandhi)

De situatie in de wereld is heel ernstig, de gruwel is niet te onderschatten, en mijn positie hierin is tamelijk uniek. In alle nederigheid en bescheidenheid wil ik het hier hebben over een gevoel dat ik ontwikkeld heb, of aan het pogen ben te ontwikkelen. Ik weet dat velen niet zo’n gevoelsmatige visie hebben. In feite, ik denk dat niemand van de mensen die ik ken een dergelijk gevoel heeft, Gandhi of enkele andere spirituele leiders waarschijnlijk wel. Als ik dit verhaal aan mensen vertel reageren ze ofwel vol bewondering en hoogachting, ofwel denken ze (misschien terecht) dat ik gek ben. Net alsof ik een heilige ben, maar zelf kan ik mij nooit zo noemen. Deze tekst heeft als bedoeling mensen te inspireren, en hen op weg te helpen. Een weg van de universele liefde, met tegelijkertijd diepgaande vreugde en diepgaand (mede)lijden.

In het eerste deel zal ik het over dat speciale gevoel hebben, het tweede deel zal gaan over de gevolgen hiervan voor het gebruik van geweld in het trachten de hachelijke situatie te redden. Het derde deel is persoonlijker, en vertelt iets over mijn weg naar die universele liefde. Wat neergeschreven wordt beweer ik in alle ernst. Het eerste deel kan zelfs schokkend overkomen, en is zwaar van toon. Maar ik hoop dat men zal inzien dat men toch speels kan blijven. Daar zal de liefde ook voor zorgen.

Over de Liefde

“Liefde verbrandt niemand, het verbrandt zichzelf. Daarom zal ik vreugdevol lijden, tot de dood.” (M.K.Gandhi)

Er was eens een moeder met vele kinderen. De moederlijke liefde voor haar kinderen is (althans volgens enkele wetenschappers) misschien wel de sterkste van alle liefdevolle gevoelens. Dus ze zag al haar kinderen heel, heel graag. Die liefde gaat zo ver dat ze in staat is haar eigen egoïstische belangen op het spel te zetten in de zorg voor haar kinderen. Maar toen gebeurde er iets verschrikkelijks: enkele van haar kinderen werden agressief, gewelddadig, voerden heel zware onethische handelingen uit,… Ze werden terroristen, en ze doodden en mishandelden op brutale wijze hun broeders en zusters.

Enkele van haar zonen en dochters zagen wat er gebeurde, en probeerden in te grijpen. Al snel kwamen ze tot het besluit dat hun agressieve bloedverwanten veel te sterk voor hen waren. Vele van die activisten streden voor vrede en rechtvaardigheid, maar vaak werden ze gefrustreerd, pleegden zelfmoord of leden onder zware depressies, werden ontgoocheld, werden onderdrukt en vermoord, werden overladen met gevoelens van machteloosheid en diepgaande haat tegenover hun terroristenbroeders.

Maar de moeder… Zij heeft altijd al haar kinderen heel graag gezien, en ze zal dat blijven doen. Ook al gebruiken haar terroristenzonen en dochters geweld tegenover haar, of nog veel erger, tegenover haar onschuldige zonen en dochters. Wat moet ze doen? Hoe moet ze ingrijpen?

Mijn situatie is misschien wel te vergelijken met de positie van die moeder. Laat me een deel van de sluier oplichten, en wat vertellen over de toestand. Ik heb een gevoel van vriendschap met alle leven ontwikkeld, en dus beschouw ik ook mensen met onethische praktijken, mensen die mij als hun vijand aanschouwen, als zeer goede, beste vrienden. En ik weet wat voor immoreel onrecht en ellende er wordt gecreëerd door heel veel mensen, ik weet hoe hard de dieren, de natuur, de mensen gekwetst worden en ik weet hoe andere van mijn beste vrienden dit proberen te verhinderen. Enkelen van hen zijn erg misantropisch geworden, en willen niets liever dan wraak nemen. Anderen hebben de strijd voor een betere wereld opgegeven door cynisch te worden, of hebben zichzelf om het leven gebracht omdat ze het leed niet meer aankonden.

Ik heb mijn beste vriend zien sterven aan een zware depressie! Ik heb gezien hoe mijn beste vriendin, nadat haar zoontje voor haar ogen werd afgeslacht, nadat ze door soldaten werd verkracht, nadat haar man en familie werd gedood, vol wraak en haat zichzelf en andere van mijn onschuldige vrienden opblies! Ik heb kinderen waarbij ik een soort van vaderlijke liefde voel zien sterven door clusterbommen, hun benen werden afgerukt door anti-persoonsmijnen, ze werden ontvoerd en gehersenspoeld tot kindsoldaten,… De kidnappers blijf ik beschouwen als mijn beste vrienden. Mijn beste vriendin in Afrika sterft van de honger en de diarree, mijn beste vriend zit lijm te snuiven in een sloppenwijk in Zuid-Amerika, omdat hij niet kan slapen, bang om te dromen van de horror die hij kent! Vrienden worden vermoord omdat ze van een andere religie zijn, arbeiders en slaven worden uitgebuit, vrouwen worden onderdrukt, mijn vrienden worden als politieke gevangenen opgesloten, ze moeten vluchten, worden gemarteld, plegen terroristische aanslagen, worden verkracht,… Mijn beste vrienden besluiten een heel land plat te bombarderen, een volk uit te roeien!

En ik heb de slachthuizen en stallen gezien, waar de dieren met wie ik me diep verbonden voel, heb zien gemarteld worden! De varkens werden zonder verdoving gecastreerd, ze werden gekooid in hokjes waarbij ze niet meer konden bewegen, en ze lagen daar in hun eigen uitwerpselen zodat ze brandwonden en doorligwonden kregen. De vissen sterven een gruwelijke dood door verstikking of uitdroging, hun ingewanden worden uitgerukt terwijl ze nog bij bewustzijn blijven, de kippen worden ook in giftige stallen opgesloten, krijgen ziektes en zweren, werden met eten onder dwang volgepropt, kunnen niet meer op hun poten staan wegens overgewicht, de kalfjes, paarden en melkkoeien zien af, hebben een kort leven. En dan zie ik mijn beste vrienden hun mes nemen, ze slaan de dieren met stokken, speren, haken,… Ze schelden ze uit, stampen erop, en het bloed spat in het rond! De walvissen worden door mijn beste vrienden geharpoeneerd, de dolfijnen en zeehonden worden geslacht! Mijn goede vriendin draagt vol trots een bontjas, de vos werd levend gevild! Ik heb zijn ogen zien knipperen van de pijn, terwijl zijn hoofd geen huid meer had!

Stukken oerbos worden platgebrand, de rivieren en zeeën worden vervuild en leeggevist, de aarde warmt op, de zesde massa-extinctiegolf is onderweg, soorten verdwijnen! Het einde van de geboorte, een essentie die nooit meer terugkomt! Mijn beste vrienden denken vooral aan zichzelf, buiten anderen uit, zijn gesteld op luxe,… En als ik hen aanspreek op hun eet- en leefgewoontes, reageren ze vaak agressief.

In deze stijl kan ik nog boeken schrijven. Het is maar een klein deeltje, maar de waarheid verbergt zich niet. Sterker nog, ook ik heb vreselijke dingen gedaan, mijn vrienden verraden, geweld gebruikt, bomen ontworteld, leed veroorzaakt. Alles wat intrinsiek waardevol is werd aangerand. Een mens zou van minder depressief worden!

Eén consequentie van de universele liefde, de verbondenheid en vriendschap met alle leven, is het feit dat men dagdagelijks de verschrikkelijke toestand onder ogen ziet. Het continue besef wat er met je beste vrienden aan het gebeuren is. De lijdende liefde. De wet van de liefde is de wet van het lijden. Het is nu eenmaal zo dat de vriendschap en de liefde die je voelt voor de ander, niet wederzijds is. Maar… ik ben niet depressief. Integendeel, de liefde geeft mij ook veel kracht, naast het diepe lijden is er tegelijkertijd een heel, heel diepgaande vreugde. Die innerlijke ‘zielskracht’ geeft mij innerlijke vrijheid, rust, kalmte, verdraagzaamheid, vergevingsgezindheid, standvastigheid, geduld, blijdschap,… En dat terwijl er een diepe pijn en een groot lijden is!

De universele liefde is een gevoel dat nog meer schijnbaar tegengestelde emoties en visies combineert. Naast het vreugdevolle lijden, is er de speelse ernst van de situatie, de tevredenheid in de gedreven zoektocht, de bevrijdende gebondenheid aan het leven, de éénheid van alle leven, maar toch met respect voor het verschil, de verscheidenheid.

“Om de wereldomvattende en alles doordringende geest van waardigheid recht in het gezicht te kunnen kijken, moet men in staat zijn het laagste van alle schepselen te beminnen als zichzelf.” (M K Gandhi)

Over het gebruik van geweld

“Liefde eist nooit iets voor zichzelf, ze schenkt zichzelf altijd weg. Liefde lijdt altijd, ergert zich nooit, neemt nooit wraak. Echte liefde cijfert zichzelf weg en verlangt geen speciale aandacht. De enige manier waarop liefde kan straffen, is: door zelf te lijden. De vreugde ligt in de strijd, in de poging, in het lijden dat met het een en ander gepaard gaat – niet in de overwinning zelf.

Ik houd mij aan het principe dat ik niet in staat ben enig wezen op aarde te haten. Na een lange weg van zelfbeheersing door gebed, ben ik er meer dan veertig jaar geleden mee opgehouden nog iemand te haten. Ik weet dat dit een zware uitspraak is. Toch zeg ik ze in alle nederigheid.

Ik geloof dat als er een keuze is tussen lafheid en geweld, ik het geweld aanraad.

I can combine the greatest love with the greatest opposition to wrong.

Hate the sin and love the sinner. Whenever you are confronted with an opponent, conquer him with love.

It is better to be violent, if there is violence in our hearts, than to put on the cloak of non-violence to cover impotence. Violence is any day preferable to impotence. There is hope for a violent man to become non-violent. There is no such hope for the impotent.

At every meeting I repeated the warning that unless they felt that in non-violence they had come into possession of a force infinitely superior to the one they had and in the use of which they were adept, they should have nothing to do with non-violence and resume the arms they possessed before.” (M K Gandhi)

Iedere sociaal activist, ecologist of dierenbevrijder wordt geconfronteerd met een ernstig en diep dilemma: hoeveel geweld mag men gebruiken om de situatie te redden of te verbeteren? Ook vreemd is hoe weinig dat daar serieus en open over gediscussieerd wordt. Bij vele activisten kan men diepere vragen stellen, en vaak rijden ze zichzelf vast in hun eigen argumenten. Zo is er bijvoorbeeld een bepaalde consequentialist, iemand die naar het eindresultaat kijkt: als het resultaat na actie beter is dan zonder actie, dan moet hij ethisch gezien actie ondernemen. Stel men wil zoveel mogelijk levens redden. En stel er is iemand in een drukke straat die volop bezig is met moorden. En stel dat hij niet met woorden en dergelijke te bedaren is. Maar stel dat je hem wel kunt neerschieten. Is het dan niet beter om hem te doden? Zou je in een tijdmachine stappen om Hitler te vermoorden? En zo ja, waarom dan nu geen aanslag op mensen die ten oorlog trekken om bijv. olie te winnen? Of slachters en dierenbeulen? Maar dat is iets wat die consequentialist niet doet. Is er een verschil tussen het laten gebeuren van geweld, en zelf geweld gebruiken? Is er een verschil tussen de doelen en de middelen? Mag men wapens vernietigen, ook al zijn ze iemands privé bezit?

Ik kan geen eenvoudige antwoorden geven op deze vragen, en mijn ethiek is vaak ook tegenstrijdig, daar ikzelf het pacifisme hoog in mijn vaandel wil dragen. De rechtvaardiging van het gebruik van geweld is bovendien sterk afhankelijk van de context. Vele van mijn vrienden zijn wel expliciet overgestapt op gewelddadig verzet. Tegen hen wil ik het volgende zeggen.

Wat is geweld? De liefde zegt dat geweld bestaat uit het kwetsen, doden, beschadigen van een levend wezen, dat kwaad denken of spreken ook gewelddadig is, dat het beschadigen of vernietigen van eender welk eigendom geweld is, dat het gevoel van haat of minachting geweld is, dat een gedachte, woord of daad die een ander opschrikt, ergert, provoceert,… geweld is. De ene vorm van geweld (bijv. moord) is al erger dan de ander (bijv. iemand passief tegenhouden). De actie die de opponent meteen tot inkeer brengt, onmiddellijke verzoening zonder eerst afkeer of minachting, is geweldloos. In deze betekenis zijn haast alle activisten, ook ikzelf, gewelddadig, de ene al meer dan de andere. Als ik ga actievoeren, en ik rijd met de trein of de auto, dan is dat energie- verbruik, een bijdrage aan de opwarming van de aarde, een verhoogd risico dat er een dier of mens verongelukt,… Dus dat is ook gewelddadig.

Het eerste dat een activist moet inzien is dat elke vorm van geweld haast oneindig, zeg maar oneindig slecht is. Hiermee wil ik het gevoel opwekken dat de ernst van geweld nooit te onderschatten is. Ten tweede is elk redden van een levend wezen, elke daad van zorg, bevrijding, respect,… haast oneindig, zeg maar oneindig goed. Ten derde moet men erkennen dat het feit dat men niet in staat is zonder geweld te strijden, een teken is van haast oneindige, zeg maar oneindige zwakte. En ten vierde is er het besef dat elke daad van verzet, van streven naar bevrijding, verlossing, genezing haast oneindig, zeg maar oneindig sterk en moedig is. Deze oneindigheden moet men diep aanvoelen. Leg ze op een balans om de moraliteit van een daad te beoordelen, en het zal blijken dat de meeste balansen die wij mensen hanteren zullen stukbreken. Het enige wat men kan doen is zich laten gidsen door de intuïtie en de liefde.

De stap die elke activist in ieder geval eerst moet zetten, is het liefhebben van de vijand. De ‘vijand’ (iemand die u beschouwt als vijand) mag men niet haten, met kwade wil behandelen, beledigen of minachten. Noch in gedachten, noch in woorden of daden. De weg van de lijdende liefde geeft het inzicht dat terroristen, moordenaars, dierenbeulen, vervuilers, houthakkers… bezig zijn met het enige en belangrijkste dat ze bezitten te vernietigen: hun morele zelf, hun ziel. Daarom moet men niet alleen trachten de slachtoffers te helpen, te genezen, te redden, te bevrijden, maar ook de daders, vooral op spiritueel vlak.

Die liefde voor de ‘vijand’ is een morele en spirituele noodzaak, zonder dat kan men niet waarachtig strijden. Voert men actie, en gebruikt men geweld, dan zal men z’n slachtoffer altijd met de grootste eerbied behandelen, als ware het een beste vriend. Dat is waarom men zelf zal lijden als men iemand wil straffen. Kwetst of doodt men iemand van de tegenpartij, dan moet en zal men bidden, hem volop eren, diep treuren omdat zijn beste vriend is gekwetst of vermoord. Als men een seriemoordenaar (en dat kan zowel moord op dieren, planten als mensen zijn) doodt: geef ze een eervolle begrafenis. Verliezen doet men toch: ofwel zal je beste vriend morele, spirituele zelfmoord plegen bij zijn slachtingen, ofwel zal hij vermoord worden. De slachter blijft echter steeds je beste vriend, en dat verlies zal pijnlijk zijn! Alsof je een deel van jezelf vermoordt. En toch bewaart de liefde tegelijk een diepe vreugde en tevredenheid!

Het opperste einddoel is wederzijdse liefde creëren, van alle ‘vijanden’ (levende) vrienden maken. Met minder mag men niet tevreden zijn. Dit einddoel zal men hoogst waarschijnlijk niet bereiken, maar de liefde zal er toch voor gaan en zichzelf offeren voor dat doel. Bidden voor het spiritueel helpen van de vijand, dat is niets anders dan actievoeren: die twee zijn diep met elkaar vervlochten. Bidden is een politieke daad van verzet tegen onrecht. Spiritualiteit is politiek, politiek is moraliteit, moraliteit is spiritualiteit. Sociaal actievoeren is net hetzelfde als een religieuze viering. Bidden is vragen aan uw ziel, aan de liefde die je hebt, om iedereen lief te hebben. Het is ook vragen aan uw ziel om u kracht te geven om diepgaand te beseffen wat je hebt gedaan aan geweld, om volop je loodzware verantwoordelijkheid te kunnen dragen. Als iemand u slaat op uw ene wang, zal men hoe dan ook altijd vreugdevol de andere wang aanbieden. Letterlijk of figuurlijk, want sla je je vriend terug uit zelfverdediging, dan zal die slag ook op uzelf terechtkomen omdat je verbonden bent, één bent met je vriend.

De rechtvaardiging van het gebruik van geweld hangt heel sterk af (en ik kan dat niet genoeg benadrukken) van de attitude, het gevoelsmatige, de intentie waarmee je actie onderneemt. En geweldloos is niet zomaar 'afwezigheid van geweld', het is niet minder dan liefdevolle vriendschap, hoop, vertrouwen (ook al wordt dat door je 'vijand' geschaad), vergeving, verzoening, genezing van je 'vijand'. En met hoop en vertrouwen bedoel ik een ingesteldheid, het heeft niets te maken met een naïef optimisme. Het is vertrouwen in het waarachtige goede van je vrienden, dat je daarom zelf zult lijden in vreugde, je hoopt en hebt vertrouwen in het feit dat dat waarachtig goede hetgene is waarvoor je strijdt en het enige is dat echt belangrijk is. Voordat we enige actie (die altijd gewelddadig is) ondernemen, moeten we de intentie hebben om onszelf zo veel mogelijk spiritueel te zuiveren en te reinigen, om in staat te zijn om te bidden dat je geen vijanden meer hebt, enkel nog beste vrienden.

“God is Liefde” 1 Joh 4:8

“De realisatie van god en al zijn activiteiten – politiek, sociaal en religieus – dienen begeleid te worden door het ultieme doel van de ervaring van God. De directe dienstbaarheid aan alle menselijke wezens is een noodzakelijk deel van de onderneming, eenvoudig omdat de enige weg om God te vinden is hem te zien in zijn creatie en er één mee te zijn. Dit kan alleen door aan allen dienstbaar te zijn.

I am a Hindu, hence I Love not only human beings, but all living beings.

Hinduism insists on the brotherhood of not only all mankind but of all that lives. ” (M K Gandhi)

Hoe ben ik tot een dergelijk gevoel gekomen? Eén van de inspiratiebronnen is alvast de christelijke naastenliefde. Deze liefde is bij mij niet alleen gericht naar de mensen, maar ook naar alle andere levende wezens. Ik heb eens een week een christelijk ontmoetingscentrum bezocht in Taizé in Frankrijk. Die pelgrimage van vertrouwen op aarde heeft mij veel bijgeleerd. In de onafgewerkte brief van Broeder Roger stond vermeld dat God ons uitnodigt lief te hebben zoals hij liefheeft, om zijn liefde ook te voelen. Dat was mijn opzet, mijn doel: aan God vragen om mij kracht te geven om zijn medeleven met de wereld ook te voelen. Ik wou weten hoe Hij dat doet: als Hij echt iedereen heel graag ziet, zelfs de zondaars, waarom is Hij zelf dan niet totaal van slag en zwaar depressief? Tijdens de talrijke vieringen mediteerde ik op het lijden en de vernietigingen in de wereld. Bij elke viering heb ik een traan gelaten bij de gedachten aan al die ellende, al die gruwel. Enkele jaren geleden, toen ik voor het eerst echt de ellende in de wereld onder ogen zag, moest ik mij uit zelfbescherming ontdoen van mijn verdriet, wanhoop en medelijden, want ik zou niet de eerste zijn die daaraan ten onder ging. Maar nu was het gevoel toch anders. Ik wist hoe krachtig dat gevoel van liefde was, en dat het voldoende bescherming brengt.

Tijdens een bepaalde viering zong gans de kerk, een gemeenschap van zo’n 5000 jongeren, broeders en zusters, het lied Kyrie Eleison, ‘God, heb medelijden’. Ik had ook met broeders gesproken, en nagedacht over het lijden van Jezus. Waarom liet hij zich kruisigen? God heeft Jezus zijn liefde gegeven, en de uiteindelijke consequentie hiervan is het liefdevol lijden, de andere wang aanbieden, tot de dood. En nu vroeg ik Gods medelijden ook te voelen. En plots besefte ik dat als God niets anders is dan universele liefde, en als ik die liefde in mij voel of heb, en als 5000 mensen bidden om Gods medelijden, dan vroegen al die mensen dus eigenlijk aan mij om medelijden te hebben! Broeder Roger schreef ook dat Gods liefde bestaat uit het delen in het lijden van hen die het slechtst worden behandeld. Onbegrensde goedheid, jezelf belangeloos vergeten ten behoeve van de anderen. Dat plotse besef was één van de diepste momenten in mijn leven. Ik heb mijn beste vriend zien gekruisigd worden, met de speer gestoken, gemarteld,… Hij was in staat zijn folteraars te vergeven. Hij was een goede kerel, mijn beste vriend. En door dat lijden kwam er een transformatie. Ik heb enkele van mijn beste vrienden, die vreselijke dingen hebben gedaan, berouw zien hebben, zien herboren worden. Ze werden genezen.

Vele christenen dragen een kruisje aan hun nek, of hebben een kruisbeeldje op de kast in huis. Hoe is het mogelijk dat men dergelijke afschuwelijke marteltuigen zomaar kan dragen? Beseffen ze wel de ernst van de zaak? Stel u voor om een kleine guillotine, geweertje of elektrisch stoeltje aan een kettinkje rond de nek te hangen. Dat zou shockerend en aanstootgevend zijn. Maar door de kracht van de vreugdevolle en lijdende universele liefde ontstaat er een transformatie dat het symbool van gruwel, pijn en kwelling omzet in een symbool van hoop en verzoening.

Ik heb een sterk vermoeden dat God niet depressief is, en toch erin slaagt allen graag te blijven zien. De egoïstische, begerende, hebberige liefde is kwetsbaar voor depressie, maar niet de universele, gevende liefde.

Ik denk dat ook een atheïst deze woorden kan begrijpen, want hij kent zeker het gevoel van liefde en vriendschap, en in dat gevoel kan hij geloven en vertrouwen, want het is de krachtigste emotie. Herinterpreteer het woord ‘God’ als dat gevoel van Liefde, en beschouw die spirituele taal als een poëtische taal die een bepaald gevoel opwekt.

Zonder arrogant te willen zijn, beweer ik in alle nederigheid een zeer waardevol, mooi gevoel te hebben gevonden. Dat is de grootste ontdekking in mijn leven tot nu toe, en het enige waar ik misschien wel terecht trots op mag zijn. Buiten deze liefde heb ik niets waardevols. Ik ben er in ieder geval heel blij mee!

Tags: liefde betekent, deze liefde, liefde, vreugdevolle, lijdende, universele