WIELOŚĆ DŁUŻNIKÓW I WIERZYCIELI 1 STOSUNEK PRAWNY – WIELOŚĆ

WIELOŚĆ DŁUŻNIKÓW I WIERZYCIELI

Stosunek prawny – wielość podmiotów zarówno po stronie uprawnionej (wierzycielska), jak również zobowiązanej (dłużnicza).

Wielość podmiotów może istnieć od samego początku bądź powstać wskutek późniejszych zdarzeń (np. dziedziczenie, kumulatywne przystąpienie do długu, złożenie oświadczenia woli w rozumieniu 647[1] KC)

W ramach prawa zobowiązań ww. sytuację opisują trzy instytucje prawne:

- zobowiązania solidarne

- zobowiązania niepodzielne,

- zobowiązania podzielne.

Źródłem solidarności może być wyłącznie szczególna podstawa prawna:

- czynność prawna (strony w umowie ustalają, że będą ponosić solidarną odpowiedzialność)

- ustawa

// 370 KC – węzłem solidarności objęte są osoby, które zaciągnęły zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia – PRZYKŁAD: współwłaściciele zlecili podmiotowi X wykonanie elewacji domu

// odpowiedzialność kilku osób za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym art. 441 KC

// solidarna odpowiedzialność SP za zobowiązania zaciągnięte przez państwową osobę prawny dotyczące składnika mienia, które zostało nieodpłatnie przejęte przez SP na podstawie obowiązujących przepisów art. 40 § 2 KC

// solidarna odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa art. 50[4] KC

// solidarna odpowiedzialność kilku osób, które wzięły wspólnie rzecz do używania art. 717 KC

+ ww. przepisy mają charakter bezwzględnie obowiązujących

Solidarności się nie domniemywa!

ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE

SOLIDARNOŚĆ BIERNA

Solidarność bierna jest jedną z postaci zobowiązań solidarnych, obok solidarności czynnej.

Solidarność bierna = wielu dłużników

Cechy znamionujące:

- wierzyciel w ramach stosunku zobowiązaniowego o charakterze solidarnym ma wierzytelność o spełnienie 1 świadczenia;

- po stronie długu występuje kilka podmiotów

- wierzyciel może żądać spełnienia całego lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od każdego z osobna albo od kilku z nich;

- zaspokojenie wierzyciela w całości przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych współdłużników

- solidarność dłużników utrzymuje się do czasu całkowitego zaspokojenia wierzyciela, czyli do spełnienia świadczenia.

Solidarność bierna służy przede wszystkim wzmocnieniu pozycji wierzyciela, bowiem może żądać spełnienia świadczenia od wybranych przez siebie dłużników bądź dłużnika (jeśli wie o niewypłacalności 1 z nich, to może skierować swoje roszczenie do innego lub innych) + postać zobowiązania ryzykowna dla dłużników, bo każdy z nich musi liczyć się z koniecznością spełnienia całego świadczenia, nawet jeśli w relacjach wewnętrznych, jego odpowiedzialność jest mniejsza niż pozostałych.

PRZYKŁAD: A ma wierzytelność o zapłatę 2000 PLN wobec C, D i A. Może żądać zapłaty tylko od C, albo od C i D, albo od wszystkich.

ZASADA REPREZENTACJI DŁUŻNIKÓW NA ICH KORZYŚĆ WZGLĘDEM WIERZYCIELA

- odnowienie dokonane między wierzycielem, a jednym z dłużników solidarnych, zwalnia pozostałych dłużników, chyba że zastrzegł, że zachowuje przeciwko nim swoje prawa (371 § 1 KC).

- art. 506 KC: jeśli w celu umorzenia zobowiązania, dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, ale z innej podstawy prawnej, to dotychczasowe zobowiązanie wygasa. W razie wątpliwości, zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia.

- zwłoka wierzyciela względem 1 z dłużników solidarnych, ma skutki względem współdłużników

- chodzi o sytuacje korzystne dla pozostałych współdłużników, mimo że ich źródłem jest czynność podjęta tylko przez 1 dłużnika

- WYJĄTEK: zwolnienie z długu oraz zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela tylko względem 1 z dłużników, nie odnosi skutku względem pozostałych współdłużników (art. 374 § 2 KC)

DZIAŁANIA I ZANIECHANIA JEDNEGO Z DŁUŻNIKÓW SOLIDARNYCH NIE MOGĄ SZKODZIĆ POZOSTAŁYM (ART. 371 KC)

- przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem 1 z dłużników solidarnych nie ma skutków względem pozostałych dłużników (art. 372 KC)

- zwłoka dłużnika, uznanie roszczenia, zrzeczenie się zarzutu przedawnienia nie mają skutku względem pozostałych

- zachowania, które pogarszają sytuację dłużnika, nie mogą wpływać na sytuację pozostałych dłużników

SYTUACJA PRAWNA DŁUŻNIKÓW (art. 368 KC)

– na istnienie zobowiązania solidarnego nie ma wpływu okoliczność, że dłużnicy solidarni są zobowiązani w odmienny sposób względem wierzyciela; warunek – tożsamość świadczenia; różnice – czas, miejsce, sposób spełnienia, wysokość, zastrzeżenie warunku i terminu

- tożsamość przedmiotu świadczenia; PRZYKŁAD: dłużnik A ma obowiązek zapłacić określoną kwotę, a dłużnik B ma obowiązek naprawić samochód = różne świadczenia

ZARZUTY przysługujące względem wierzyciela

- osobiste: brak zdolności do czynności prawnych, wady oświadczenia woli, zwolnienie z długu, odnowienie, przejęcie długu, przedawnienie, odroczenie terminu spełnienia świadczenia, rozłożenie na raty.

- wspólne ze względu na sposób powstania (niezachowanie właściwej formy, brak wymaganej decyzji administracyjnej) lub treść zobowiązania (sprzeczność z ZWS, z ius cogens, nienadejście terminu lub warunku, bezzasadność roszczenia w świetle umowy)

- wyrok zapadły na korzyść 1 z dłużników solidarnych wywołuje skutki również względem pozostałych, jeśli uwzględnia zarzuty, które są im wspólne

ROSZCZENIA REGRESOWE

- problem wzajemnych rozliczeń między dłużnikami,

- w pierwszej kolejności rozstrzyga to treść stosunku wewnętrznego łączącego strony (np. umowa albo przepis prawa – art. 207 KC: pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości ich udziałów, art. 441 § 2 i 3 KC)

- treść ww. stosunku rozstrzyga, czy i w jakim zakresie dłużnik może żądać zwrotu od pozostałych współdłużników

- jeśli nie rozstrzyga, to może żądać zwrotu w częściach równych;

- jeśli 1 jest niewypłacalny, to jego część rozkłada się na wszystkich pozostałych

- PRZYKŁAD: strony zawarły umowę konsorcjum i zdecydowały ubiegać się o udzielenie zamówienia publicznego; w umowie konsorcjum postanowiły, że odpowiedzialność A w stosunku do zamawiającego określa się jako 3/4, natomiast B jako 1/4;

- stosunek wewnętrzny rozstrzyga, w jakim zakresie pozostali powinni partycypować w spełnieniu świadczenia.

SOLIDARNOŚĆ CZYNNA

Występuje po stronie wierzytelności;

Cechy znamionujące:

- dłużnik jest zobowiązany tylko do 1 świadczenia,

- kilka podmiotów po stronie wierzytelności,

- dłużnik może spełnić świadczenie do rąk któregokolwiek z wierzycieli,

- jeśli 1 wytoczy powództwo, to ma obowiązek świadczyć do jego rąk,

- spełnienie świadczenia do rąk któregokolwiek z wierzycieli, powoduje, że dług względem pozostałych wygasa.

Solidarność czynna stanowi zagrożenie w razie niewypłacalności wierzyciela, który otrzymał świadczenie; z drugiej strony, dłużnik – do czasu wytoczenia powództwa – może wybrać, do rąk którego wierzyciela spełni świadczenie.

Źródło – tylko czynność prawna ! (brak przepisów prawnych, które kreowałyby ten rodzaj solidarności)

Wspólny dłużnik może być zobowiązany w sposób odmienny względem każdego z wierzycieli solidarnych.

ZASADA WZAJEMNEJ REPREZENTACJI NA KORZYŚĆ WIERZYCIELI WZGLĘDEM DŁUŻNIKA

- zwłoka dłużnika + przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia będą wywoływać skutki prawne względem pozostałych wierzycieli (art. 377 KC);

- zdarzenia, które pogarszają położenie 1 z wierzycieli, nie wpływają na położenie pozostałych (np. ugoda z dłużnikiem)

ROSZCZENIA REGRESOWE (art. 378 KC)

- jeśli świadczenie zostało spełnione do rąk tylko jednego wierzyciela, to treść istniejącego między nimi stosunku rozstrzyga, czy i w jakim zakresie jest on odpowiedzialny względem pozostałych,

- jeśli nie reguluje ww. kwestii, to odpowiada on w częściach równych

STRUKTURA PRAWNA ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNEGO

KONCEPCJA WIELOŚCI STOSUNKÓW OBLIGACYJNYCH W ZOBOWIĄZANIACH SOLIDARNYCH:

- niezależność poszczególnych zobowiązań solidarnych

- wspólny cel: zabezpieczenie interesów wierzyciela i ułatwienie realizacji jego wierzytelności

KONCPECJA JEDNEGO STOSUNKU PRAWNEGO:

- zróżnicowana struktura wewnętrzna (bo wielu podmiotom przysługuje roszczenia i przeciwko kilku podmiotom jest ono kierowane, celem spełnienia 1 świadczenia),

- ARGUMENT ZA: przedmiotem stosunku zobowiązaniowego o charakterze solidarnym jest zawsze 1 świadczenie, a jego spełnienie powoduje, że wygasa ono ze skutkiem dla wszystkich

SOLIDARNOŚĆ NIEWŁAŚCIWA (ZOBOWIĄZANIE IN SOLIDUM)

Wytwór doktryny i judykatury

Cechy znamionujące:

- kilku dłużników

- zobowiązani z różnych tytułów prawnych (np. zbieg odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej)

- na rzecz tego samego wierzyciela,

- identyczność świadczenia,

- spełnienie przez 1 zwalnia pozostałych,

- brak przepisu umowy lub ustawy, który stanowiłby źródło zobowiązania solidarnego,

- każdy z nich odpowiada za całość świadczenia.

PRZYKŁAD: złodziej kradnie utarg z kasy, wskutek niezachowania należytej ostrożności przez sprzedawcę. Sprzedawca odpowiada z 471 KC, a złodziej z 415 KC.

KONCEPCJE DOKTRYNALNE ZOBOWIĄZANIA IN SOLIDUM:

- instytucja odrębna od zobowiązań solidarnych,

- przypadkowy zbieg roszczeń, bez podstaw solidarności,

- odrębna kategoria solidarności:

// stosownie przepisów w drodze analogii,

// III CZP 66/07 – nie dotyczy do roszczeń regresowych,

// stosujemy mechanizmy przewidziane w prawie cywilnym, np. 441 § 3 KC

ZOBOWIĄZANIA NIEPODZIELNE

Cechy znamionujące:

- kilka podmiotów po stronie długu lub wierzytelności

- świadczenie niepodzielne, czyli nie może być wykonane bez istotnej zmiany przedmiotu lub jego wartości,

- sytuacja prawna podmiotów kształtuje się według modelu zobowiązań solidarnych:

// 1 stosunek zobowiązaniowy

// skomplikowana struktura wewnętrzna

// ustaje = zamiana świadczenia niepodzielnego na podzielne

// PRZYKŁAD: małżonkowie zawarli umowę na budowę domu, wykonawca nie wywiązał się z umowy, więc ich roszczenie przekształca się w odszkodowanie, które jest świadczeniem podzielnym.

WIELOŚĆ DŁUŻNIKÓW

- stosujemy reżim prawny solidarności biernej, w tym dotyczący roszczeń regresowych (art. 380 § 1 i 3 KC)

- dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego traktowani są tak jak dłużnicy solidarni,

- jeśli jeden z dłużników spełnił świadczenie, to może żądać zwrotu od pozostałych na zasadach, które obowiązują dłużników solidarnych

- dłużnicy są traktowani jak solidarni nawet wtedy, gdy ich świadczenie jest podzielne, ale świadczenie wzajemne jest niepodzielne, chyba że postanowią inaczej,

- PRZYKŁAD: dłużnicy A, B i C kupują krowę za określoną cenę. Ich dług jest podzielny, ale świadczenie wzajemne nie jest podzielne.

WIELOŚĆ WIERZYCIELI

- różnice w stosunku do sytuacji prawnej wierzycieli solidarnych

// dłużnik nie może sobie wybrać wierzyciela, któremu będzie świadczyć, a ma on świadczyć na rzecz tego wierzyciela, który tego zażąda,

// SPRZECIW INNEGO WIERZYCIELA – dłużnik ma obowiązek świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu (art. 381 KC)

- stosunek zobowiązaniowy, w którym wierzyciele uprawnieni są do świadczenia niepodzielnego jest kwestią przypadku, nie świadomej decyzji tak jak w przypadku wierzycieli solidarnych → stąd mogą nie darzyć się zaufaniem → ustawowa ochrona sprzeciwem;

- podobieństwa w stosunku do wierzycieli solidarnych

// dłużnik ma obowiązek spełnić 1 świadczenie,

// ZASADA WZAJEMNEJ REPREZENTACJI NA KORZYŚĆ WIERZYCIELI:

– zwolnienie z długu przez 1 z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, nie wywołuje skutku względem pozostałych

- zwłoka dłużnika oraz przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem 1 z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, wywołuje skutek względem pozostałych (art. 382 KC)

- zrzeczenie się roszczenia, zawarcie ugody przez 1 z wierzycieli nie będzie miało wpływu na sytuację prawną pozostałych

// ROSZCZENIA REGRESOWE: odpowiednio stosujemy reżim odpowiedzialności solidarnej czynnej

ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE

Jeśli występuje kilku dłużników lub wierzycieli + świadczenie jest podzielne + brak szczególnej podstawy, która kreowałaby zobowiązanie solidarne,

Dług oraz wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych części, ile jest dłużników i wierzycieli.

Zobowiązanie dzieli się na pewne części = odrębne stosunku zobowiązaniowe o strukturze jednopodmiotowej.

Przedmiot świadczenia w ramach ww. stosunków zobowiązaniowych ma równą wartość, jeśli nic innego nie wnika z okoliczności (np. udział w spadku);

PRZYKŁAD: A, B i C (lokatorzy) zamówili 30 ton piasku. Jeśli nie będzie szczególnej podstawy prawnej do solidarności, to powstaną 3 stosunki zobowiązaniowe i każdy ma roszczenie o 10 ton piasku i obowiązek zapłaty odpowiedniej ceny.

ISTOTA: zobowiązanie podzielne wyróżnia od innych zobowiązań jednopodmiotowych nie fakt, że doszło do podziału pierwotnie jednolitego zobowiązania (np. dziedziczenie, zamiana w odszkodowanie), ale wspólne zdarzenie prawne, które wykreowało zobowiązanie podzielne.

Tags: wielość dłużników, 2. wielość, wielość, dłużników, prawny, wierzycieli, stosunek