UŻYTKOWE GATUNKI DREWNA VADEMECUM OSIKA (POPULUS TREMULA L)

Liście osiki już przedtem lękliwie drżaly, 
teraz trzęsą się, miotają niespokojnie - niby 
motyle nitkami przywiązane za nogi. 
Czy to nie dusze jakie, czarodziejsko więzione w drzewach?
(Adolf Dygasiński - "Gody Życia")

Nazwy handlowe i regionalne: 
osika (Polska), Peuplier tremble (Francja), Alamo blanco, Tremblon (Hiszpania), Espe, Aspe, Zitterpappel (Niemcy), Osina (Rosja), Alber, Tremula (Szwajcaria), Asp (Szwecja), Toz ag, Titreh kavak (Turcja), Europeen -aspen, Aspen (W. Brytania), Pioppo tremolo (Włochy).

Oznaczenie botaniczne: 
gromada: Angiospermatophyta - okrytozalążkowe, klasa: Dicotyledonopsida - dwuliścienne, rodzina: Salicaceae - wierzbowate, rodzaj: Populus - topola, sekcja: Leuce - topole białe i osiki, gatunek: Populus tremula  L. - osika.

Gatunki podobne: 
Populus alba L., P. balsamifera L., P. canescens Sm., P. deltoides Marsch., P. grandidentata Michx., P. heterophylla L., P. Nigra L., P. tremuloides, P. spp. 

Pokrój drzewa osiki Populus tremula 
(rys. S. Spława-Neyman)

Występowanie

Z około 100 gatunków topól, w kraju rosną cztery gatunki topoli. Należą do nich: osika - Populus tremula L. z sekcji Leuce-topole i osiki; topola biała (białodrzew) - Populus alba L. z podsekcji Albidae; mieszańcem tych dwóch gatunków jest topola szara (białodrzew nadwiślański) - Populus canescens SM (P. alba x P. tremula); ostatni rodzimy gatunek należy do sekcji topoli czarnych - Aigeiros-jest to topola czarna (sokora, topola nadwiślańska) Populus nigra L.
W Polsce od szeregu lat hoduje się wiele innych gatunków, jak topola piramidalna zwana też topolą włoską - Populus pyramidalis L. i szereg tzw. kultywarów sadzonych często w lasach. Należą do nich topola niekłańska Populus robusta Schn i inne mieszańce, np. kultywar 275 = Populus hybryda 275.
Osika to gatunek rosnący w Europie i Azji, jego zasięg jest szeroki. Dlatego też nie przedstawiono mapki zasięgów występowania w Polsce. Rośnie od płn. Afryki do płn. Europy (70° szer. geogr.) oraz od zach. Europy po Azję. Na południu występuje w Alpach 1530 m n.p.m., w Karkonoszach 1250 m n.p.m., w Karpatach 1150 m n.p.m., w Tatrach 1425 m n.p.m. Gatunek ten cechuje duża zmienność morfologiczna, a mieszańce z topolą białą (x Populus canescens - topola szara) przyjmują różne formy, niektóre zbliżone do osiki, ale posiadające twardziel (widoczną lub nie, gołym okiem).
W klimacie borealnym (Szwecja i były ZSRR) znaleziono osikę triploidalną o ogromnych liściach - nazwano ją osiką olbrzymią - Populus tremula gigas Ni. Ehr. Amerykańskim odpowiednikiem naszej osiki jest Populus tremuloides MICHX. Osika należy do podstawowych gatunków drzew leśnych w lasach państwowych Polski. Procentowy udział wg panujących drzew w lasach Polski - 0,6%, grubizny 147,3 m³, na 1 ha biomasy 69.22 ton. 

Charakterystyka drzewa i drewna

Drzewo do 35 m wysokości i średnicy do 100 cm. Pień dobrze wyrośnięty, smukły, do wys. ok. 20 m bez gałęzi. Kora w młodości długo gładka, żółtawoszara, później gruba i mocno podłużnie spękana. Biel i twardziel nie są zróżnicowane. Drewno prawie białe do jasnoszarego. Przyrosty roczne i strefy przyrostu wyraźne. Podział na drewno wczesne i późne ledwo dostrzegalny. Struktura długa i prostowłóknista, budowa dość gruba i równomierna.
O b r ó b k a mechaniczna - ręczna i maszynowa-dobra; wymagane są ostre narzędzia, gdyż łatwo powstają wyrwania włókien; połączenia na kleje, gwoździe i śruby - dobre.
S u s z e n i e - dobre, przebiega szybko, spękania i paczenie występują rzadko.
Sklejanie-dobre. Obróbka powierzchni - dobra, drewno pozwala się dobrze bejcować, gorzej przyjmuje lakiery,
I n n e - drewno podatne na impregnowanie i barwienie.
W a d y  d r e w n a - krzywizny, skręt włókien, drewno reakcyjne, plamki rdzeniowe, pęknięcia mrozowe, zgnilizna, chodniki owadzie.
T r w a ł o ś ć - niewielka; drewno podatne na zaatakowanie przez grzyby i owady, nieodporne na zmiany warunków atmosferycznych.
Zastosowanie-drewno okleinowe przeważnie jako okleiny łuszczone na płyty sklejkowe; drewno do produkcji płyt wiórowych i pilśniowych; w przemyśle celulozowo-papierniczym i zapałczanym; do produkcji wełny drzewnej, skrzynek, do budowy samolotów, łodzi i in.
Spilśnione wióry zwłaszcza przy przecieraniu drewna wysuszonego powodują ścieranie i rozgrzewanie pił; wymagane jest schładzanie podczas przecierania. Wyroby tarte muszą być starannie sztaplowane. Odstępy pomiędzy przekładkami - niezbyt duże. Powierzchnię czołową desek i bali należy chronić przed spękaniem.
Cechy anatomiczne: włókna: libriform, cewki naczyniowe, długość włókien: 220-930-1600 m, udział włókien: 59,3-60,9-68,5%, - naczynia: gatunek rozpierzchłonaczyniowy, naczynia ułożone pojedynczo, parami i w promiemowo przebiegających grupach, średnica naczyń: 35-50-70 m, udział naczyń: 24,3-26,4-27,5%, - miękisz podłużny: nadzwyczaj skąpy, na granicy przyrostu rocznego.
Właściwości fizyczne: gęstość w stanie zupełnie suchym 360-450-560 kg/m³, gęstość przy wilgotności 12-15% 400-490-600 kg/m³, gęstość po ścięciu 610-810-990 kg/m³. Skurcz: w kierunku promieniowym ok. 3,5%, w kierunku stycznym ok. 8,5%, objętościowy 11,0-12,8%.
Właściwości mechaniczne: wytrzymałość na zginanie statyczne 52-80 MPa, moduł sprężystości przy zginaniu statycznym ok. 7800 MPa, wytrzymałość na ściskanie 25-40 MPa, wytrzymałość na rozc. w poprzek włókien ok. 1,7 MPa, wytrzymałość na ścinanie ok. 6,8 MPa, udarność ok, 4,0 J/cm², twardość Brinella 20-23 MPa, twardość Brinella ok. 11 MPa.

Liść topoli białej Populus alba 
(fot. K. Frydel)

Liście osiki jesienią 
(fot. K. Frydel)

Drewno topoli osiki 
(fot. S. Spława-Neyman)