S SKARWCZYŃSKA JĘZYKOWA TEORIA ASOCJACJI ZASTOSOWANIU DO BADAŃ






2

S. SKARWCZYŃSKA - Językowa teoria asocjacji zastosowaniu do badań literackich


ASOCJACJE - (skojarzenia) pojęcie związane głównie z psychologią (Wundt) i psychoanalizą (Freud), ale również z językoznawstwem. Literatura również zainteresowała się asocjacją (bo tworzywem literackim jest język). Badacze literatury doszli do następujących wniosków:


F. de Saussire- ZNAKI: pojęcie przedmiotu = pojęcie oznaczane (signife)

Obraz akustyczny = czynnik oznaczający (signifiant)



ZNAKI


ARBITRALNE

MOTYWOWANE

F. de Saussire1

Nie ma żadnej przyczyny dla której foniczna forma określa ten a nie inny przedmiot. Wyraz nie jest symbolem – musiałby istnieć związek obu składników inny niż arbitralny


Ch. Bally

Wokół każdego wyrazu istnieją dwa pola asocjacyjne, oba są równouprawnione i fakultatywne. Jest ich nieskończenie wiele:

- pole asocjacyjne dot. pojęcia DRZEWO

-liść-zieleń-las-drwal-drewno

Ch. Bally2

Jest uzasadniony albo w strefie pojęć albo w sferze czynników:

- w sferze pojęć, np. WIELKO-LUD, CHŁOP-CZYK kombinacja dwóch pojęć daje nam trzecie

- w sferze brzmienia – wyrażenia onomatopeiczne (bum, trach, tik-tak), akcent retoryczny, ekspresyjna intonacja


Asocjacje wewnętrzne znaków motywowanych są przymusowe i konieczna do tego jest ograniczona ich ilość.

Znak motywowany nosi asocjacje w sobie, są one niezależne od kontekstu i od parole, w przeciwieństwie do arbitralnych gdzie asocjacje mogą się ujawniać bądź nie.

- pole asocjacyjne dot. brzmienia KWIAT-świat-brat

! Jedne asocjacje są bliższe (mają najbardziej naturalny kontakt, są POWSZECHNE), inne dalsze (JEDNOSTKOWE – przedmiot badań Freuda). To logika określa asocjacje, nie językoznawstwo.


ASOCJACJE: 1) explicite – te od razu kojarzone, motywujące się samodzielnie.

2) implicite – związek pojęć jest ścisły, konkretny, indywidualny, jedno determinuje drugie, co wyraża się związkiem gramatycznym, wiąże się z figurami – synekdochą3, metonimią4 , metaforą (żagle odbiły od brzegu, miasto się burzy, ta dama jest gęsią).


W literaturze ujawnione są tylko niektóre związki asocjacyjne. Autor, aby tekst zachował swoją komunikatywność powinien ‘darować sobie’ ujawnianie asocjacji zbędnych, chyba, że chodzi mu głównie o ekspresję.


Wokół znaku motywowanego explicite ujawnianie asocjacji motywujących jest zbędne, a nawet niepoprawne (np. duży wielkolud)


PLEONAZM – amplifikacja synonimów [wyrażenie składające się z dwu a. więcej wyrazów (prawie) to samo znaczących (np. w tym samym rodzaju i gatunku; nadal pozostaje; obaj bliźniacy)]


Metafora pozwala na budowanie szeregu asocjacyjnego ze znaków budowanych implicite – asocjacje nieujawnione. Mogą być one nawet sprzeczne ze sobą logicznie: ‘Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu’


! Jeżeli dwa wyrazy coś asocjują, ich pola mogą się mieszać, przenikać → tworzą nowy obraz, rozdzierają jedność tekstu, zaskakują, intrygują.


ASOCJACJE BLIŻSZE - apelują do automatycznej recepcji, są konwencjonalne, zgodne z doświadczeniem odbiorcy, nie muszę przezwyciężać nawyków; wykorzystywane są przy tworzeniu wypowiedzi realistycznych (poezja refleksyjna, dydaktyczna, moralizatorska)


ASOCJACJE DALSZE – intersubiektywne, indywidualne. Domagają się bardziej skomplikowanego procesu percepcyjnego, trudniejsze. Są konstruktywistyczne (poezja surrealistyczna).


JĘZYKOWA TEORIA ASOCJACJI – otwiera perspektywy dla badań stylistycznych, badań świata przedstawionego w dziele literackim, ukazuje technikę budowy obrazu poetyckiego, określa założenia ideowe, artystyczne różnych prądów literackich.

1, 2 GENEWSKA SZKOŁA STRUKTURALISTYCZNA, pierwsza szkoła strukturalistyczna; powstała na uniw. w Genewie; jej twórca, F. de Saussure — autor zasad teoret. zawartych w wykładach (1906–13) z językoznawstwa ogólnego — wyróżnił w obrębie zjawisk związanych z mową (le langage) system językowy (la langue) i mówienie (la parole); przedmiotem językoznawstwa miał być system językowy badany poza wszelkimi związkami geogr.-hist.-kulturalnymi; najwybitniejsi przedstawiciele: Ch. Bally, A. Schehaye, S. Karcewski, R.Godel.

2

3 synekdocha figura stylist., polegająca na określeniu całości przez część (np. "dziesięć szabel" zamiast "dziesięciu kawalerzystów"), części przez całość (np. "wygrała Polska" zamiast "wygrała drużyna polska"), rodzaju przez gatunek ("armia" zamiast "wojsko"), gatunku przez rodzaj ("młode stworzenie" zamiast "młoda dziewczyna"), przedmiotu przez materiał, z którego jest wykonany ("płótno historyczne")

4 metonimia zamiennia, figura stylist. polegająca na zastąpieniu nazwy rzeczy (cechy, czynności) przez nazwę innej, lecz zbliżonej do poprzedniej stosunkiem przyczyny do skutku, części do całości, zawartości do zawierającego itp. (np. "śmierć od miecza", "posiadłości korony", "imbryk kipi")

2

S. SKRAWCZYŃSKA Językowa teoria asocjacji

w zastosowaniu do badań literackich






Tags: asocjacji zastosowaniu, teoria asocjacji, skarwczyńska, językowa, badań, zastosowaniu, asocjacji, teoria