Stefan Olbert.
Materiał dla klasy V PSM II st.
Polskie tańce narodowe: mazur, kujawiak, oberek i ich stylizacje w mazurkach F Chopina.
A. Polskie tańce narodowe w metrum trójmiarowym.
Mazur polski trójmiarowy taniec ludowy z regionu Mazowsza. około 1600 r. przechodzi, jako taniec do warstw szlacheckich dworskich, rozpowszechniony staje się tańcem narodowym Jak pisze Marian Sobieski, otrzymał poza polską nazwę. Jest jednym z tańców trójmiarowych, w którym przeważa poza elementem kroczenia, element obracania: np. obracany, owijak, obyrtany, drygant, obertas, kryje się często mazur. Kierunki obrotów w tańcu odsika - - odsiewie obrót w prawo, i ksebka o obrót ku sercu w lewo. Różnorodny temperament regionów wpływa na rytmikę i tempo. Z tym tłumaczą się różne nazwy np. wolny w obrotach taniec na Mazowszu mówi się kujawiak, na szybszy w obrotach mówią obertas lub mazur. Obecnie, gdy mówi się mazur jest on nazwą wtórną zapożyczoną z warstw poza chłopskich. W latach 1905 – 1915 tańce trójmiarowe tworzyły cykl: taniec powolny chodzony, łażony, po nim następował taniec żywszy, ale w tempie wolnym obracany (powolne obroty na kseb) przechodząc w taniec szybki (bardziej żywszy) z obrotami na odsib. Zmiany nakazywał wodzirej. Taki cykl zachował się najdłużej na Kujawach i miał nazwę okrągły. Budowa: chodzony ¾ 100 – 120 MM, kujawiak wolny 120 – 140 MM, kujawiak właściwy 132 – 160 MM mazur lub 3/8 160 – 184MM lub oberek 3/8 od 160 – 184 MM. Do utworzenia cyku służyła jedna melodia grana coraz prędzej, ze zmienną akcentuacją rytmiczną – chodzi o akcenty choreotechniczne związane z krokiem tanecznym. Mazura, oberka czy kujawiaka oraz ich odmian (wariantów).
- Mazur ma rytmikę urozmaicona rytm punktowane, skoki melodyczne często nie regularne akcentowanie głównie na słabych częściach taktu akcentowanie w zakończeniu zdań na dwa z przeniesienie ostatniej ósemki o oktawę. Mazur składa się z biegu par i z obrotów, podskoków, przyklęków przytupów, wirowania. W II połowie XVIII wieku taniec staje się tańcem towarzyskim.
- Kujawiak obecnie jest syntezą obu kujawiaków ksebki i dsibki z cyklu okrągły jest tańczony gładko, płynnie z akcentem, przytupem przy zmianie obrotów. Modalizmy w melodii modus la, re, oraz chromatyczne zmiany na IV i VII stopniu, melodia kończy się na różnych stopniach w zakończeniu przeważa D. Występuje, jako pieśń lub w formie instrumentalnej z przyśpiewkami, przeważają okresy złożone z dwóch zdań 4 taktowych i mają jednakowe rysunki rytmiczne. Akcenty rozłożone są na różne części taktów, przy końcu zdania wypada na dwa. Symetria rysunku rytmicznego i rozłożenie akcentów ułatwia równomierność krążenia par i spokojny przebieg tańca. Przyozdabiana melodia nutami obiegającymi, czy wypełniającymi interwał nabiera potoczystości i integralność wypełnień interwałowych. Na pierwszy plan wysuwa się triola a powtarzane są tryle lub przednutki (aciaccatura). Tempo rubato polega na przesuwaniu drobnych nut w głąb taktu. W XIX w. taniec jest w metrum ¾ , tempo wolne, tonacja mollowa, melodia liryczna, tęskna z charakterystyczną frygizacją (obniżenie stopnia drugiego - sekunda mała), i lidyzacja tj. podwyższeniem stopnia 4 (kw. zw.) W obrębie tetrachordu zwiększonego powstaje następujący porządek: c – des – e – fis
- Oberek: (obertany, na okrętkę, zwyrtany, wiatrak. Różnica pomiędzy
oberkiem i obertasem (Oskar Kolberg) dotyczy strony choreotechnicznej, muzycznej, oznacz taniec najszybszy prosty i nieco rubaszny. Na Kujawach obertas był szybkim kujawiakiem (około 180 MM), często o tej samej melodii, co poprzedzający go w cyklu kujawiak, o tych samych cechach modalnych z zastosowaniem triol, i podwyższonym IV stopniem. Rytmy punktowane, melodia rozpoczyna się od dowolnego stopnia skali, swobodne akcenty głównie na słabej części taktu, często śpiewane.
Oberek, przyspieszając swoje tempo jest tańcem wirowym ósemka 180 – 240 MM, figuracja rytmiczna i melodyczna, zanika rytm punktowany, tonacja durowa, akcenty w tempie szybkim redukują się i przypadają zwykle na druga część ósmego taktu.
Oberek jest formą czysto taneczną wyrywane okrzyki pochodzą od taneczników: hop, dana, hej, ha. Kapela łączy po kilka oberków w jedna całość, każdy z nich jest w innej tonacji często bez łączników, lub z łącznikiem czterotaktowym na D. Obrót wirowy ma kierunek na kseb (do serca)
B. Mazurki F. Chopina (1810 – 1849) są w głównej mierze formą trzyczęściową, repryzową typu ABA1:
Mazurek jest formą stylizowaną. Za podstawę stylizacji służyły F. Chopinowi tańce ludowe typu mazurowego:
a. mazur
b. kujawiak
c. oberek
W/w tańce są podstawą stylizacji, mazur o szybkim tempie i mocnych akcentach na drugiej części taktu, kujawiak bardziej posuwisty majestatyczny oberek odznacza się bardzo szybkim tempem, lekkością i zwiewnością. Prawdziwy mazur reprezentują: Mazurek C – dur op. 56; Mazurek G – dur op. 67; Mazurek C – dur op. 68. Mazurki o typie kujawiaka to F – dur op. 68 (obertas); Mazurek g –moll op.24. Oberek reprezentuje Mazurek D – dur nr op. 33. Fryderyka Chopina
Przenikanie się elementów w/w tańców powoduje duże zróżnicowanie agogiczne i rytmiczne od tempa lento do presto, najczęściej powtarzany schemat rytmiczny w toku melodycznym (cheiromelodyka – naśladuje gesty taneczne) to: dwie ósemki – ćwierćnuta - ćwierćnuta.
Mazurki nawiązują do romantycznej liryki instrumentalnej, co powoduje, że stylizowany mazurek staje się formą refleksyjną i subiektywną wypowiedzią kompozytora Zewnętrzną cechą, nawiązującą do muzyki ludowej jest wykorzystanie kantylenowej melodyki i jej wokalizacja, typowej skalowości chordalnej w ambitusie melodycznej, chwiejność siódmego stopnia, frygilizacja (obniżenie drugiego stopnia), podwyższenie czwartego stopnia w obrębie skali – tzw. lidyzacja (wprowadzanie kwarty zw.), podziały wewnętrzne tetrachordalne (heptatonika) lub inne pentatoniczne w obrębię skali tonalnej, użycie chromatyki i melizmatycznych zwrotów w melodii, wariantowość posłużyły F Chopinowi to budowania momentów estetycznych, lirycznych zwanych liryzacją. Co charakterystyczne jest w Mazurku b- moll op. 24 – wolne tempo, chromatyka, podstawowym środkiem formującym jest budowa okresowa, układ symetryczny zdań i fraz dwutaktowych przynależnych do fraz tanecznych, udział metrorytmiki i ruchu rytmu, jako elementów formotwórczych.
W kompozycja oprócz formy repryzowej, trzyczęściowej, pojawiają się układy o cechach rondowych Mazurek H – dur op. 50; A B A B1 A C wzorowane na formach związanych z ludowa praktyka wykonawczą. W budowie utworu powtarzane są warianty o budowie okresowej.
Faktura homofoniczna o stałej formule rytmicznej służy podkreśleniu sprężystości rytmiki W stylizacji takie formuły są bardzo znaczące gdyż F. Chopin opiera się na ruchu rytmu ćwierćnutowym Rzadko wykorzystywana jest figuracja, jeżeli tak to najczęściej na krótkich odcinkach i jest dowodem na poligonizacje faktury (rozwarstwienia).
Mazurek cis – moll op. 50 nr 3 wykazuje powyższe tendencje. Kompozytor wykorzystuje w kompozycji bardziej kunsztowna polifonię, stosuje środki imitacji na wzór kanoniczny nawet na dłuższych fragmentach.
Wykształcona forma mazurka przez F. Chopina znalazła wielu kontynuatorów. Wpływy widoczne są w twórczości Aleksandra Skriabina, czy twórczości K Szymanowskiego Mazurki z opusu 30.
Analiza audytywna i opis form przekazu:
Zadanie:
Wysłuchaj i opisz kompozycje, wykorzystując powyższe informacje o tańcach narodowych. Wskaż różnice w zakresie stylu: (typ brzmienia (fakturę) związki z f
folklorem, funkcje formotwórczą rytmu, schemat formy, i role środków wyrazu: np. melodyki, rytmiki itd.
Fryderyk Chopin: Mazurek D – dur opus 33 nr 2 ,
https://www.youtube.com/watch?v=kLmd5kTN-z4
lub
Fryderyka Chopina: Mazurek g – moll op. 24 nr 1
https://www.youtube.com/watch?v=4Xd3H97-Lgo
Poniżej kopia i opis Mazurka F- dur op. 68 nr 3 Fryderyka F. Chopina
https://www.youtube.com/watch?v=D_3S82Bxv_0
Cześć A o budowie okresowej: a (takt 1 -8) a1 (takt 9 – 16) ; b (tak 17 – 24) ; a1 (takt 25 – 32).
Okres a (t 1 – 8) w rytmie obertasa, czyli szybkiego kujawiak. Fraza 2 taktowa taneczna opada kaskadowo o tercję diatoniczną w dół z c2 (t. 1 ) do a 1 (t3 -4 ) oraz f 1 (5- 6 ) przy czym zachowuje zarówno fakturę harmoniczną oraz metro- rytmiczną. W taktach 7 – 8 fraza ulega zmianom przetworzniowo – wariacyjnym i stanowi kodę okresu modulując do toniki C poprzez zastosowanie modulacji chromatycznej przez zastosowanie kwarty lidyjskie tzw. lidyzacja .
Okres a1 powtarza materiał okresu „a” tylko w jego zakończeni zachodzą zmiany melodyczno – harmoniczne i modulacyjne do toniki F – dur..
W motywie 1 (t.1) po repetycje w rytmie punktowanym na dźwięku c2 następuje skok o kwartę czystą w górę do dźwięku f2, który jest równocześnie początkiem motywu 2 (t.2) Motyw drugi wypełniony jest pochodem sekundowym diatonicznym kwarty cz. f2 –c 2). Wspólny dźwięk f2 na którym następuje elizja zapewnia melodyce wyrazistość i prężność, co przy stosowaniu stałego zwrotu rytmicznego wprowadzałoby monotonie do kompozycji. Skok kwart cz. podkreśl relacje w kompozycji dominantowo – toniczne.
Okres b jest łagodnie polifonizowany, kontrastuje rytmicznie i tonalnie. Kompozytor wprowadza wewnętrzną modulację, jest ona efektem przeniesienia o tercję wielka w dół (medianta zamienna) okresu b w stosunku do toniki F – dur (t.17 – 24) Kontrastuje on z okresem „a” zapisanym w rytmie obertasa zarówno tonacją, wyrazem i zagęszczonym wolumenem brzmienia (fakturą) oaz wewnętrznym zróżnicowaniem rytmu: w linii basu rytm mazura. (t: 17 – 24).
Cześć B (t.33 – do 45, dźwięku f2) rozpoczyna rytmizowany ćwierćnutami burdon kwinty czystej b –f1. (t.33 – 36) w tonacji B – dur lidyjskiej. Takty 33 -236 są wstępem o pulsujących akcentach na 2 ilu 3 cz. taktu jak w ludowym oberku granym od tempa wolnego accelerando do tempa bardzo szybkiego. Charakterystyczne są dwa plany tonalne w prawej ręce melodyka figuracyjno – ornamentalna charakterystyczna dla oberka w tempie szybkim w tonacji F –dur (B –dur lidyjskie) w planie lewej ręki ostinatowy rytmiczny burdon kwinty w tonacji subdominanty B – dur, w stosunku do tonacji głównej F –dur.
Repryza (t. 25 – 60) – cześć A1 na powrót w tonacji głównej F –dur powtarza okresy a i a1.
321765DOC 3 OCTOBER 2006 STEFANBARRIGANYCREPLLVLI AD HOC COMMITTEE ON
4 MARINA KARBOWSKI REVIEW OF VIRUS ALERT STEFAN ELBE
5 CZY ZNASZ POWIEŚĆ MŁODOPOLSKĄ STEFANA ŻEROMSKIEGO LUDZIE BEZDOMNI?
Tags: klasy v, olbert, materiał, stefan, klasy